ΦΩΣ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ

Lux ex oriente. Μ’ αυτή τη λατινική έκφραση, που σημαίνει «φως απ’ την Ανατολή», εκφράστηκε από τους ρομαντικούς ποιητές η πεποίθηση ότι στην Ανατολή (Μ. Ανατολή, Ινδία, Κίνα) συναντάται σε θρησκευτικό και πολιτιστικό πλαίσιο μεγαλύτερη πνευματικότητα και σοφία και βαθύτερη θρησκευτικότητα. Ωστόσο, εδώ δεν θα χρησιμοποιήσω με αυτή τη γενική σημασία τη συγκεκριμένη  έκφραση. Αφετηρία μου είναι η εκκλησιαστική υμνογραφία των ημερών, σύμφωνα με την οποία ο Χριστός γεννήθηκε και εμφανίστηκε στον κόσμο ως ο «Ήλιος της δικαιοσύνης», ως η «Ανατολή ανατολών», ως το φως που έλαμψε στον κόσμο. Μη ξεχνάμε ότι ένα φωτεινό άστρο έδειχνε τον δρόμο στους Μάγους που ήλθαν εξ Ανατολών να προσκυνήσουν το Θείο Βρέφος και πως στην Αποκάλυψη ο Χριστός ονομάζεται «αστήρ ο λαμπρός ο πρωινός».

Ο Χριστιανισμός, λοιπόν, δια της Εκκλησίας διατρανώνει σε όλους τους τόνους και με όλους τους τρόπους ότι ήλθε το Φως, ότι ανέτειλε ο Ήλιος της δικαιοσύνης, ότι ήλθε μια νέα Ανατολή στον κόσμο, κάτω από το φως της οποίας όλα διαυγάζονται, το σκοτάδι απελαύνεται, τα λογής-λογής «δαιμόνια» (αυτό συμβολίζουν οι καλικάντζαροι)διασκορπίζονται και όλα τα όντα ζουν σε μια νέα φωτεινή πραγματικότητα, που άξονάς της είναι η ειρήνη, όπως έψαλλαν οι άγγελοι τη νύχτα της Γέννησης. Πάνω από δυο χιλιάδες χρόνια τώρα αυτό το μήνυμα της ειρήνης  φτάνει στα αυτιά των ανθρώπων, μικρών και μεγάλων, ανδρών και γυναικών, διάσημων και άσημων, πλούσιων και φτωχών, αρχόντων και αρχομένων.  Πάνω από δυο χιλιάδες χρόνια, επίσης, το φως λάμπει δίπλα στους ανθρώπους  και μέσα τους και ζητά να το ανακαλύψουν. Και πάνω από δυο χιλιάδες χρόνια το μήνυμα και το φως αυτό δεν έχουν τη δέουσα απήχηση στα αυτιά και στις ψυχές των, λες και ισχύει απόλυτα ο λόγος της Γραφής: «Ώτα έχουσι και ουκ ενωτισθήσονται» και «οφθαλμούς έχουσι και ουκ όψονται». Δηλαδή «έχουν αυτιά, αλλά δεν θα ακούσουν», «μάτια έχουν, αλλά δεν θα δουν». Είχε τους λόγους του ο Χριστός, όταν, κάθε φορά που τέλειωνε μια παραβολή, έλεγε: «Ο έχων ώτα ακούειν, ακουέτω»: όποιος έχει αυτιά για να ακούει, ας ακούσει. Δεν είναι και τόσο εύκολο να «ακούει»και να «βλέπει» κανείς. Διαφορετικά, όλα θα ήταν αλλιώς.

Ήλθε το φως, ήλθε η νέα Ανατολή. Κι εμείς οι άνθρωποι, αντί να ακούσομε το μήνυμα, αντί να δούμε το φως, παραμένουμε στο σκοτάδι, όπως το έχει γράψει ο ευαγγελιστής Ιωάννης: «το φως βρίσκεται στον κόσμο και ο κόσμος δεν το αναγνώρισε» (1, 10). Αψευδής μάρτυρας η σκληρή πραγματικότητα: πόλεμοι που αφάνισαν και αφανίζουν λαούς, εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, ασέβεια προς τη δημιουργία του Θεού, αβυσσαλέες ανισότητες, εγκληματικότητα και βία, αδιαφορία για τον συνάνθρωπο, όλα διαιωνίζονται χωρίς  σταματημό. Το σκοτάδι διαρκώς παρόν με τον πιο σκληρό και απάνθρωπο τρόπο, την ώρα ακριβώς που η Εκκλησία ψάλλει ότι «η αλήθεια ήλθεν, η σκιά παρέδραμε».

Μήπως, λοιπόν, απέτυχε ο Χριστιανισμός; Μήπως το μήνυμα της γέννησης του Χριστού έμεινε ατελέσφορο; Μήπως θα πρέπει να ψάξουμε για κάτι άλλο; Τα ερωτήματα προβάλλουν και τίθενται με τον πιο δραματικό τρόπο, ενώ και οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες.

Ωστόσο, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι, από τη στιγμή που το φως ήλθε κι εμείς δεν το βλέπουμε, θα πρέπει είτε  το φως να έχει ατονήσει ή χαθεί είτε εμείς να μη έχουμε τα μάτια να το δούμε. Θα έλεγα ότι ισχύουν και τα δύο. Αφενός, στις δυτικές κοινωνίες το χριστιανικό μήνυμα έχει ατονήσει, αφού η Εκκλησία δεν προβάλλει πειστικά το χριστιανικό μήνυμα στο σύγχρονο άνθρωπο, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι (και για άλλους λόγους που δεν είναι του παρόντος) να έχουν αποδεχθεί την αθεΐα ή να είναι θρησκευτικά αδιάφοροι ή χλιαροί χριστιανοί, και, αφετέρου, τα μάτια της ψυχής των σημερινών ανθρώπων έχουν θαμπώσει άλλα πράγματα, άλλες «αλήθειες», τα έχει επικαλύψει μια «διεψευσμένη των καλών φαντασία» (άγιος Γρηγόριος Νύσσης), δηλαδή μια ψεύτικη εικόνα του καλού. Όσον αφορά το πρώτο, δηλαδή τις ευθύνες της Εκκλησίας, σχετικά με τον τρόπο που θα προβάλλει το μήνυμα του Χριστού, αυτό οφείλει να το σκεφτεί και να πράξει τα δέοντα η ίδια η Εκκλησία. Όσον αφορά το δεύτερο, δηλαδή την προσωπική ευθύνη του καθενός, γι’ αυτό θα πρέπει να πω δυο λόγια.

Συνήθως, επιρρίπτουμε τις ευθύνες στην Εκκλησία που το χριστιανικό μήνυμα της αγάπης, της ειρήνης, της αλληλεγγύης, της πνευματικής ζωής μένει ανενεργό. Ωστόσο, όπως είπαμε, για να δει κανείς το φως, πρέπει να έχει μάτια ή, αν έχει μάτια, πρέπει αυτά να είναι υγιή. Κι όταν τα μάτια του είναι υγιή, τότε βλέπει το φως και δια του φωτός τον κόσμο. Το ίδιο συμβαίνει και με το πνευματικό φως και την αλήθεια. Χωρίς την κάθαρση του όμματος της ψυχής το φως του Χριστού δεν μπορεί να γίνει ορατό, όσο ισχυρό και λαμπρό κι αν είναι. Δεν φτάνει, επίσης, να υπάρχουν αρώματα γύρω μας. Πρέπει να έχουμε και όσφρηση, για να τα μυρίσουμε. Αν θέλουμε, λοιπόν, να δούμε το φως που έλαμψε από τη φάτνη του θείου Βρέφους, αν θέλουμε να ανακαλύψουμε το φως και την αλήθεια, τον Ήλιο της δικαιοσύνης και την Ανατολή των ανατολών, τότε θα πρέπει να καθαρίσουμε τα μάτια της ψυχής μας, να αποκτήσουμε δηλαδή πνευματικούς οφθαλμούς, να δούμε τον κόσμο με την καθαρότητα και την παρθενικότητα της παιδικής ματιάς. Και τότε το φως το αληθινό θα διαπεράσει την ύπαρξή μας και θα την φωτίσει. Και θα ανακαλύψουμε την ομορφιά του κόσμου. Και θα αγαπήσουμε το Θεό αγαπώντας τους ανθρώπους. Και θα βρεθούμε σε πρωτόγνωρους πνευματικούς τόπους, για να συμβεί αυτό που λέγει ο Οδυσσέας Ελύτης: «Έχει πάντα περισσότερα να μας πει ένα παρθένο μάτι που μόλις επέστρεψε από το γύρο των γνωστών μας πραγμάτων, παρά ένα μάτι που αξιώθηκε να πλανηθεί σε περιοχές παρθένες» (Ανοιχτά Χαρτιά).

Το φως έχει έλθει, έρχεται διαρκώς και θα είναι πάντα παρόν. Δεν το βλέπει μόνον εκείνος που έχει πνευματική τύφλωση, εκείνος που κοιμάται, που δεν εφημερεύει. Οι βοσκοί της Βηθλεέμ ήταν, όπως λέγει ο ευαγγελιστής Λουκάς (2, 8), «αγραυλούντες και φυλάσσοντες φυλακάς της νυκτός». Βρίσκονταν, δηλαδή, στους αγρούς και φύλαγαν με βάρδιες τα κοπάδια τους τη νύχτα. Αυτή η αγρύπνια τούς αξίωσε να δουν τους αγγέλους και να ακούσουν το ουράνιο τραγούδι τους για την  ειρήνη που έφερε στον κόσμο η γέννηση του Θεανθρώπου. Όποιος θέλει να δει το φως της φάτνης, το φως του θείου Βρέφους, αυτός θα πρέπει να έχει μάτια καθαρά και ανοιχτά, να μένει άγρυπνος στο πνευματικό μετερίζι, να φυλάσσει «φυλακάς της νυκτός». Δυστυχώς, ο σύγχρονος πολιτισμός έχει εφεύρει πολλούς τρόπους για να κλείνει τα μάτια των ανθρώπων, να τους βυθίζει σε πνευματική ύπνωση και να μη τους αφήνει περιθώρια για τη ζωή του πνεύματος και της ψυχής. Όλα σήμερα στρέφονται γύρω από τα πολλά «πράγματα»και όχι από τα νοήματα. Οι διαφημίσεις των ημερών μιλούν για πολλά ψώνια, για πολλά πιάτα, για πολλά ρεβεγιόν, για πολλές επισκέψεις και καθόλου για αλήθεια, φως και πνευματική ζωή. Μήπως όλα αυτά συνιστούν μια «φαντασία», ένα «φάντασμα»του καλού;

Φως θέλουμε, περισσότερο φως, φως από τη φάτνη του μικρού, αδύνατου και ταπεινού Ιησού, Αυτού που θα υμνήσουμε ως την Ανατολή ανατολών. Ας κοιτάξουμε, έστω για λίγο, στα μάτια ενός μικρού παιδιού. Ίσως εκεί να το δούμε να λάμπει ολόφωτο.

Γιάννης Γ.  Τσερεβελάκης