Δέκα και τέσσερα ερωτήματα για την Άνοια
Γράφει: Παναγιωτάκης Συμεών - Παθολόγος, Γεροντολόγος
1. Τι είναι η άνοια;
Άνοια είναι ένα σύνολο κλινικών εκδηλώσεων με κύριο χαρακτηριστικό την έκπτωση των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου, ιδιαιτέρως της μνήμης. Η έκπτωση είναι προοδευτική, διάρκειας τουλάχιστον 6 μηνών, και οδηγεί τελικά σε διαταραχή της κοινωνικής και της επαγγελματικής ζωής του ατόμου. Απαραίτητη προϋπόθεση για τη διάγνωση της άνοιας είναι να έχει αποκλειστεί το οξύ οργανικό ψυχοσύνδρομο ή άλλη ψυχιατρική νόσος που επίσης προκαλεί διαταραχή της αντίληψης. Κλειδί στον ορισμό της άνοιας είναι να υπάρχει διαταραχή σε δύο τουλάχιστον τομείς της νοητικής λειτουργίας, ο ένας από τους οποίους είναι υποχρεωτικά η μνήμη και οι άλλοι αφορούν τη γλώσσα, την εκτέλεση πράξεων, την αναγνώριση προσώπων και αντικειμένων καθώς και την πιο σύνθετη σκέψη. Οι ασθενείς με άνοια δεν μπορούν να θυμηθούν γεγονότα που έχουν συμβεί πρόσφατα στη ζωή τους και παράλληλα δυσκολεύονται να βρούν τις κατάλληλες λέξεις για να εκφράσουν αυτό που θέλουν, ή δεν μπορούν να επιτελέσουν απλές κινητικές δραστηριότητες όπως για παράδειγμα να ντυθούν, ενώ δεν έχουν κινητικό έλλειμμα. Δεν μπορούν να αναγνωρίσουν πρόσωπα ή αντικείμενα ενώ μπορούν να τα δουν, ή χάνουν τον προσανατολισμό τους και δυσκολεύονται να επιτελέσουν περισσότερο σύνθετες νοητικές δραστηριότητες όπως να προγραμματίσουν, να οργανώσουν ένα σχέδιο, να επιτελέσουν σειρά διαδοχικών πράξεων ή να διαμορφώσουν κάποια γνώμη και να καταλήξουν σε ένα συμπέρασμα.
Διάγνωση της άνοιας σε στάδιο πριν από την εκδήλωση συμπτωμάτων δεν είναι σήμερα ακόμα δυνατή.
Η νόσος Alzheimer αποτελεί την πιο συχνή αιτία άνοιας στον κόσμο γι’ αυτό και συχνά είναι όρος ταυτόσημος της άνοιας.
2. Τι ονομάζουμε ‘ήπια διαταραχή της αντίληψης’ και σε τι διαφέρει από την άνοια;
Ο όρος ‘ήπια διαταραχή της αντίληψης’ αποδίδεται σε ένα άτομο με διαταραχή που αφορά ένα και μοναδικό τομέα της αντίληψης πχ μόνο τη μνήμη. Σημαντική αμφισβήτηση υπάρχει για το αν η ήπια διαταραχή της αντίληψης αποτελεί στάδιο πρώιμης άνοιας. Από μελέτες προκύπτει ότι άτομα με ήπια διαταραχή της αντίληψης διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να εξελιχθούν σε ασθενείς με άνοια.
3. Υπάρχει κάποιος βαθμός απώλειας μνήμης που θεωρείται φυσιολογικός;
Απώλεια μνήμης που μπορεί να είναι ενοχλητκή αλλά που δεν εμποδίζει τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής μπορεί να αποτελεί φυσικό επακόλουθο της γήρανσης. Είναι επίσης γνωστό ότι η εγρήγορση επιβραδύνεται με τη γήρανση. Οι χωρίς άνοια ηλικιωμένοι χρειάζονται περισσότερο χρόνο από τους νεώτερους για να απαντήσουν δοκιμασίες (τεστς) μνήμης και να λύσουν προβλήματα. Εντούτοις η ακρίβεια των απαντήσεων που δίνουν δεν επηρεάζεται.
4.Τι συμβαίνει στη νόσο Alzheimer;
Συγκεκριμένα κύτταρα στον εγκέφαλο σταματούν να λειτουργούν και τελικά πεθαίνουν. Τα κύτταρα αυτά παράγουν σημαντικές χημικές ουσίες όπως η ακετυλοχολίνη και άλλες που είναι απαραίτητες για τη μνήμη, τη γλώσσα και τη σκέψη. Καθώς οι ουσίες αυτές μειώνονται εκπίπτουν και οι αντίστοιχες νοητικές λειτουργίες. Η νόσος Alzheimer έχει ύπουλη πορεία, συχνά μακρά, επί πολλά έτη πριν ο ασθενής εμφανίσει συμπτώματα. Από τη στιγμή που θα εκδηλωθεί, με το πέρασμα του χρόνου, συνήθως 5-8 έτη εξελίσσεται σε τέτοιο σημείο που ο ασθενής καταλήγει τέλος να μην μπορεί να επιτελέσει μόνος του στοιχειώδη πράγματα όπως να φάει ή να κάνει τομπάνιο του.
5. Μπορεί κάποιος που αντιλαμβάνεται ότι η μνήμη του εκπίπτει, να πάσχει από νόσο Alzheimer;
Πολλοί ασθενείς με νόσο Alzheimer ειδικά στα πρώιμα στάδια της νόσου τους, έχουν επίγνωση των ελλειμμάτων της μνήμης τους. Συχνά όμως προσπαθούν να μειώσουν τη σοβαρότητα τους όπως και την κλινική τους σημασία. Καθώς η νόσος εξελίσσεται, οι περιγραφές του ασθενούς και του ατόμου που το φροντίζει- φροντιστής- για τη σοβαρότητα της νόσου αρχίζουν αν αποκλίνουν μεταξύ τους και αυτό μπορεί να συμβεί ακόμα και από τα πρώιμα στάδια της νόσου. Το ίδιο αποκλίνουν και οι γνώμες ως προς την ποιότητα της ζωής. Οι ασθενείς γενικά συνηθίζουν να περιγράφουν τα προβλήματα τους πολύ ηπιότερα.
6. Ποιές είναι οι κλινικές διαφορές μεταξύ της άνοιας και του οξέος οργανικού ψυχοσύνδρομου (delirium) καθώς και των διαταραχών της σχιζοφρένειας και της κατάθλιψης;
Το ιστορικό του ασθενούς είναι το κλειδί για τη διάκριση μεταξύ των παραπάνω διαταραχών που όλες μπορούν να επηρεάσουν τη νοητική ικανότητα. Φυσικά ένας ασθενής μπορεί να έχει δύο διαγνώσεις μαζί όπως άνοια και κατάθλιψη ή άνοια και οργανικό ψυχοσύνδρομο.
Η διαταραχή της αντίληψης που εκδηλώνεται στο οξύ οργανικό ψυχοσύνδρομο, ξεκινά αιφνίδια (συχνά κατά τη διάρκεια μιας νοσηλείας) και χαρακτηρίζεται από περιόδους ύφεσης και έξαρσης των συμπτωμάτων κυρίως της εγρήγορσης. Αντιθέτως οι ασθενείς με άνοια έχουν σχετικά σταθερό επίπεδο εγρήγορσης.
Οι καταθλιπτικοί ασθενείς μοιάζουν με τους ανοϊκούς, ωστόσο το ιστορικό και εδώ μπορεί να αποκαλύψει ένα προηγηθέν συμβάν που πυροδότησε την κατάθλιψη όπως π.χ. ο θάνατος ενός συζύγου. Άλλο χαρακτηριστικό του καταθλιπτικού είναι ότι μεγαλοποιεί το βαθμό τη διαταραχή της αντίληψης που βιώνει σε αντίθεση με τον ασθενή που έχει άνοια.
Οι σχιζοφρενείς πάλι έχουν κυρίως διαταραχές στη σκέψη με χαρακτηριστικό γνώρισμα τη μη προσκόλληση τους στην πραγματικότητα (π.χ. ισχυρίζονται ότι είναι ο Ναπολέων!). Οι ασθενείς με άνοια μπορεί επίσης να έχουν παραλήρημα, συνήθως όμως στα μέσα και τελικά στάδια της νόσου τους και συνήθως το περιεχόμενο του παραληρήματος δεν τους αναστατώνει. Στον ασθενή με την άνοια προεξάρχουν κυρίως οι διαταραχές της αντίληψης, όπως λάθη στους υπολογισμούς, τη γλώσσα και τη μνήμη. Ο σχιζοφρενής έχει σχετικά διατηρημένη την ικανότητα της αντίληψης. Τέλος η σχιζοφρένια εκδηλώνεται τυπικά μεταξύ 20-35 ετών ενώ η άνοια εκδηλώνεται τυπικά μετά τα 60.
7. Πόσο συχνή είναι η άνοια;
Υπολογίζεται ότι 6%-8% των ατόμων άνω των 65 ετών πάσχουν από άνοια. Ο κίνδυνος για εμφάνιση άνοιας αυξάνει με την ηλικία. Μετά τα 60 έτη, η επίπτωση για άνοια διπλασιάζεται κάθε 5 έτη, ενώ μετά την ηλικία των 85 ετών 40-50% των ατόμων πάσχουν από άνοια.
8. Ποιοί είναι οι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με άνοια;
Μελέτες σε μεγάλες σειρές ασθενών προτείνουν τους παρακάτω παράγοντες ως προδιαθεσικούς για την ανάπτυξη άνοιας:
- Χαμηλή εκπαίδευση (λιγότερο από 12 έτη σχολείου)
- Μεγάλη ηλικία
- Οικογενειακό ιστορικό με άνοια
- Αλκοολισμός
- Παλαιός τραυματισμός της κεφαλής
- Γένος θηλυκό
- Αγγειακή εγκεφαλική νόσος και καρδιαγγειακή νόσος
- Γονίδια: 2 γονίδια του αλλήλιου ApoEε4, και μεταλλάξεις στα χρωμοσώματα 1, 14 και 21.
9. Ποιές παθολογικές καταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν άνοια;
Η νόσος Alzheimer είναι η πιο συχνή αιτία άνοιας. Υπάρχουν όμως και άλλες αιτίες άνοιας όπως είναι τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, η έλλειψη βιταμίνης Β12, οι θυρεοειδοπάθειες, η κατάθλιψη, το AIDS και άλλες λοιμώξεις. Φάρμακα και μερικές ασθένειες μπορούν συχνά να προκαλέσουν σύγχιση (delirium) σε ηλικιωμένα άτομα και να μιμηθούν την άνοια όπως προαναφέρθηκε.
10. Πώς γίνεται η διάγνωση της άνοιας;
Η διάγνωση της άνοιας γίνεται από το γιατρό με βάση το ιστορικό, την κλινική εξέταση και συγκεκριμένες κλίμακες με δοκιμασίες ελέγχου της νοητικής ικανότητας (π.χ. το Mini Mental State Examination).
Ο απεικονιστικός έλεγχος με αξονική τομογραφία (CT), μαγνητική τομογραφία (MRI) και λειτουργικές νευροαπεικονιστικές μεθόδους όπως η μέθοδος εκπομπής ποσιτρονίων (PET) βοηθούν μόνο στην επιβεβαίωση της νόσου και στη διάκριση της αιτίας της άνοιας.
11. Υπάρχει θεραπεία για τη νόσο Alzheimer;
Υπάρχουν φάρμακα για την άνοια που μπορούν να επιβραδύνουν την εξέλιξη των συμπτωμάτων, να σταθεροποιήσουν τη λειτουργικότητα των ασθενών και να καθυστερήσουν την ιδρυματοποίηση τους. Πάντως κανένα από τα φάρμακα δεν θεραπεύει και δεν ανακόπτει την εξέλιξη της νόσου.
Τα φάρμακα που έχουν έγκριση για τη θεραπεία της νόσου είναι η ντονεπεζίλη (Aricept), η γκαλανταμίνη (Reminyl) και η ριβαστιγμίνη (Exelon). Η δράση τους είναι καλύτερη όταν χρησιμοποιούνται στα αρχικά στάδια της άνοιας κάτι που κάνει ακόμα σημαντικότερη την έγκαιρη διάγνωση της νόσου. Δρουν μέσω αύξησης των επιπέδων της ακετυλοχολίνης στον εγκέφαλο. Όλα προκαλούν ήπιες μόνο στομαχικές διαταραχές και γενικά είναι καλά ανεκτά. Η βιταμίνη Ε μπορεί επίσης να καθυστερήσει την εξέλιξη της νόσου, αλλά από τη στιγμή που μπορεί να αυξήσει τις αιμορραγίες πρέπει να χορηγείται με προσοχή σε ασθενείς που λαμβάνουν αντιπηκτικά.
Η θεραπεία της άνοιας όμως εξακολουθεί να είναι κατεξοχήν μη φαρμακολογική, περιλαμβάνει δε πρωτίστως την ενημέρωση και συναισθηματική ενδυνάμωση τόσο του ασθενούς όσο και του περιβάλλοντος – φροντιστή. Πολλές φορές μόνο η ενημέρωση για το τι σημαίνει η νόσος, που οφείλεται και ποιές είναι οι επιπλοκές της είναι σωτήριο και ανακουφιστικό για τους συγγενείς. Δεύτερο βήμα είναι η προσπάθεια βελτιστοποίησης της λειτουργικότητας των ασθενών μέσω εκμάθησης συμπεριφορών που αφορούν καθημερινές δραστηριότητες όπως την καθημερινή τους περιποίηση, το μπάνιο τους, η κινητοποίηση του εντέρου και η ούρηση. Ενίσχυση της προσωπικότητας και αποφασιστηκότητας τους σε δραστηριότητες περισσότερο σύνθετες όπως το να τηλεφωνήσουν, να λύσουν ένα σταυρόλεξο, να διαχειριστούν τα χρήματα τους ή να προγραμματίσουν κάποιες δραστηριότητες. Τα προηγούμενα βέβαια προϋποθέτουν σωστή αξιολόγηση από τον φροντιστή των δυνατοτήτων του ασθενή και επίβλεψη. Πολύ σημαντική επίσης είναι η κατάλληλη διαμόρφωση του χώρου που ζει ασθενής με άνοια ούτως ώστε να είναι περισσότερο λειτουργικός και άνετος. Η παρουσία ημερολογίων στους τοίχους που πληροφορούν για το χρόνο και τις εποχές, φωτογραφιών του ασθενή με αγαπημένα πρόσωπα στο τραπέζι που ενημερώνουν καθημερινά τον ασθενή για την ταυτότητα του, ο επαρκής φωτισμός και εξοπλισμός για τη μεταφορά και την κινητοποίηση του (πχ ανυψωτικό μηχάνημα, ειδική τουαλέτα) είναι όλα πολύ σημαντικά μέσα για την διατήρηση και βελτίωση της λειτουργικότητας του, την εξυπηρέτηση και τη μείωση του άγχους των φροντιστών του.
12. Τι άλλο μπορεί να κάνει το συγγενικό περιβάλλον- φροντιστής του ασθενή;
Προκειμένου ο φροντιστής να μπορεί να είναι σε θέση να φροντίζει τον ασθενή με την άνοια θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να φροντίζει τον ίδιο του τον εαυτό. Η φροντίδα ενός τέτοιου ατόμου είναι συνήθως δύσκολη, πολλές φορές ακόμα και θλιβερή . Ο φροντιστής κινδυνεύει ο ίδιος από κόπωση, ασθένεια ή ακόμα και κατάθλιψη εάν δεν προσέξει και αμελήσει τον εαυτό του. Χρειάζονται διαστήματα διακοπών από τη φροντίδα του ασθενή, βοήθεια στο σπίτι, καλό φαγητό, ύπνος και άσκηση. Ο φροντιστής πρέπει να ξέρει να συγχωρεί τον εαυτό του για τυχόν λάθη ή παραβλέψεις και να μη φορτίζεται με αισθήματα θυμού και ενοχής. Να ζητάει τη βοήθεια άλλων όταν τη χρειάζεται και να συζητάει τυχόν προβλήματα που ανακύπτουν με το ιατρό του ασθενή, κοινωνικούς λειτουργούς σε ΚΑΠΗ ή νοσοκομεία και φίλους.
13. Πώς πεθαίνουν οι ασθενείς με άνοια;
Η περισσότερη έρευνα για την πρόγνωση της νόσου προέρχεται από μελέτες σε ασθενείς με νόσο Alzheimer. Στις Ηνωμένες Πολιτείες αποτελεί την τέταρτη αιτία θανάτου στον πληθυσμό. Η επιβίωση των ασθενών μετά τη διάγνωση της νόσου κυμαίνεται από 2-10 έτη. Ο θάνατος συνήθως οφείλεται σε επιπλοκές από σοβαρή έκπτωση λειτουργικών ικανοτήτων όπως η κατάποση, η ακινητοποίηση και η μη σχετιζόμενη με τη λήψη τροφής σοβαρή απίσχναση. Τυπικές αιτίες θανάτου είναι η πνευμονία, οι λοιμώξεις του ουροποιητικού και η επιμόλυνση 4ου σταδίου κατακλίσεων. Ιδαίτερα σε ότι αφορά τη θρέψη σε ασθενείς με σοβαρή διαταραχή της κατάποσης και συχνές πνευμονίες από εισρόφηση αποφάσεις για τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα σίτισης ή στομιών σίτισης πρέπει να λαμβάνονται κατόπιν συζήτησης μεταξυ ιατρού και περιβάλοντος και με γνώμονα την αξιοπρέπεια του ασθενή και την καλύτερη ποιότητα της ζωής του.
14. Τι θεωρούμε σοβαρή άνοια;
Σοβαρή άνοια θεωρούμε την κατάσταση εκείνη όπου ο ασθενής είναι πλέον εντελώς εξαρτημένος λειτουργικά, ακινητοποιημένος ουσιαστικά στο κρεβάτι του, δεν αναγνωρίζει συστηματικά τα πρόσωπα της οικογένειάς του και τα προβλήματα συμπεριφοράς είναι τόσο μεγάλα που ο ασθενής δίνει την εντύπωση ενός ‘άλλου ανθρώπου’.
15. Αποτελεί το ίδρυμα μία λύση;
Η απόφαση για τοποθέτηση ενός ατόμου με άνοια σε ένα ίδρυμα είναι ιδιωτική υπόθεση. Συχνά πολλές οικογένειες νιώθουν ενοχές με την τοποθέτηση ενός αγαπημένου προσώπου σε ίδρυμα. Κάτω από προοπτικές επαρκούς βοήθειας στο σπίτι, διαθεσιμότητας ατόμων, λήψης μέτρων ασφαλείας (φωτιά, ηλεκτρισμός, συναγερμός) ένα τέτοιο άτομο θα μπορούσε δυνητικά να μείνει στο σπίτι για μεγάλο διάστημα. Ένα καλό πάλι ίδρυμα φροντίδας θα μπορούσε να προσφέρει προστασία και τις κοινωνικές εκείνες αλληλεπιδράσεις ώστε ένα αγαπημένο πρόσωπο να νιώθει ευχαρίστηση και ασφάλεια. Θα μπορούσαν ίσως εναλλακτικά τέτοια ιδρύματα να φιλοξενούν προσωρινά τέτοια άτομα όταν οι φροντιστές χρειαζονται λίγο χρόνο να ξαποστάσουν και να οργανώσουν τη ζωή τους.
Καταλήγοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι
- Η άνοια είναι ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από προοδευτική έκπτωση σε πολλαπλούς τομείς της νοητικής ικανότητας του ατόμου και επηρεάζει την κοινωνική και επαγγελματική του ζωή.
- Η νόσος Alzheimer αποτελεί την πιο συχνή αιτία άνοιας.
- Η νόσος Alzheimer χαρακτηρίζεται από ύπουλη έναρξη και εξελικτική πορεία με απώλεια της μνήμης και άλλων νοητικών ικανοτήτων
- Η ‘ήπια διαταραχή της αντίληψης’ αφορά ασθενείς με έκπτωση της νοητικής ικανότητας χωρίς όμως άνοια. Πολλοί από αυτούς τους ασθενείς θα καταλήξουν σε άνοια.
- Η διάγνωση της άνοιας και της νόσου Alzheimer γίνεται πρωτίστως με βάση την κλινική εικόνα και το ιστορικό και ενισχύεται με τις νευροψυχιατρικές δοκιμασίες.
- Η επιτυχημένη αντιμετώπιση της άνοιας περιλαμβάνει μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις που αποβλέπουν στην εκμάθηση ασθενούς και φροντιστή και μειώνουν το άγχος του δευτέρου.
- Στόχος των φαρμάκων είναι η διατήρηση των νοητικών λειτουργιών και της ικανότητας του ασθενή να επιτελεί τις απλές καθημερινές του δραστηριότητες, να μειώνει το άγχος του φροντιστή και να καθυστερεί την ιδρυματοποίηση.
Οι περισσότεροι ασθενείς πρέπει να συμβουλεύονται να λαμβάνουν συμπληρωματική ποσότητα βιταμίνης Ε.
Αναζήτηση
Παλαιότερες ανακοινώσεις