ΑΣΚΗΣΕΩΣ ΚΑΙΡΟΣ

Διανύουμε την περίοδο της Μ. Σαρακοστής, μια περίοδο η οποία  για τους ορθόδοξους χριστιανούς είναι αφιερωμένη στην άσκηση, δηλαδή στην προσευχή, στη νηστεία, στην αγρυπνία, στη μνήμη θανάτου, στα δάκρυα, στο πένθος, στην ελεημοσύνη, στον έλεγχο των κινήσεων του νου. Πολύ ορθά η Εκκλησία μας έχει καθορίσει αυτή την περίοδο ως περίοδο άσκησης, επειδή μέσω αυτής θέλει να μας προετοιμάσει να υποδεχτούμε τα μεγάλα και σωτηριώδη γεγονότα των Παθών και της Αναστάσεως του Χριστού. Αναγκαία προϋπόθεση για να ζήσει ο χριστιανός αυτά τα γεγονότα και να συνειδητοποιήσει τη σημασία τους για τη ζωή του, είναι να έχει πνευματική ζωή. Ωστόσο, στην ασκητική παράδοση της Ορθοδοξίας οι έννοιες «άσκηση»και «πνευματική ζωή»είναι τόσο άρρηκτα συνδεμένες μεταξύ τους, ώστε σχεδόν ταυτίζονται. Επομένως, χωρίς την άσκηση, δηλαδή χωρίς επιμέλεια, κόπο και γύμναση,  πνευματική ζωή δεν υπάρχει.
Αν λοιπόν θέλουμε να βιώσουμε την περίοδο της Μ. Σαρακοστής σαν πορεία προς ένα ανώτερο σκοπό, σαν πορεία δηλαδή για τη συνάντησή μας με τον σταυρωμένο και αναστημένο Χριστό και την ένωση μαζί Του, τότε θα πρέπει να ζήσουμε ασκητικά, εφαρμόζοντας τους εκκλησιαστικούς κανόνες, σύμφωνα πάντοτε με τις οδηγίες του πνευματικού μας, ο οποίος θα μας κατευθύνει, εξατομικεύοντας την άσκηση ανάλογα με τις ανάγκες μας.
Γιατί είναι όμως αναγκαία η άσκηση; Γιατί θα πρέπει ο χριστιανός να περάσει μέσα από τη δοκιμασία της νηστείας, της εντατικής προσευχής, της αγρυπνίας κλπ., προκειμένου να φτάσει στον τελικό του σκοπό; Πρώτα-πρώτα ας ακούσομε το λόγο του αγίου Ισαάκ του Σύρου, που λέει ότι «η οδός του Θεού είναι καθημερινός σταυρός. Διότι κανείς δεν ανέβηκε στον ουρανό ξεκούραστα». Αλλά και η καθημερινή πρακτική μάς οδηγεί εύκολα στο συμπέρασμα ότι κανείς δεν μπορεί να επιτύχει έναν υψηλό στόχο, χωρίς προηγουμένως να κοπιάσει και να προετοιμαστεί κατάλληλα Έτσι, η άσκηση είναι ένα είδος προπόνησης, όμοια με εκείνην των αθλητών, οι οποίοι, όπως είναι γνωστό, αν θέλουν να επιτύχουν μια καλή επίδοση, θα πρέπει να προπονηθούν σκληρά, προτού εισέλθουν στο στάδιο για τον αγώνα. Η προπόνηση είναι το μέσον για την υψηλή επίδοση ή το ρεκόρ. Το ίδιο είναι και η άσκηση: ασκείται ο χριστιανός, για να μπορέσει να κατακτήσει την πνευματική ζωή, η οποία είναι και ο τελικός σκοπός του. Η άσκηση είναι μια στρατηγική, για να οδηγηθεί ο άνθρωπος στη γεύση της πνευματικής ζωής.
Είναι σαφές, λοιπόν,  ότι η άσκηση δεν εξαντλείται στην προπόνηση, δεν μένει δηλαδή μόνο στην αρνητική πλευρά (ας πούμε στη στέρηση κάποιων τροφών με τη νηστεία). Η αρνητική αυτή πλευρά της ασκήσεως μοιάζει με τη ρύθμιση του οργανισμού που κάνει ο γιατρός σε έναν άρρωστο, που πάσχει π.χ. από σακχαρώδη διαβήτη. Όπως στην περίπτωση αυτή ο γιατρός ρυθμίζει τη δόση της ινσουλίνης καθώς και τη διατροφή του διαβητικού και τον αναγκάζει να ζει με αυτόν τον τρόπο, για να λειτουργήσει σωστά ο οργανισμός του, έτσι και η ρυθμιστική λειτουργία της ασκήσεως «αναγκάζει», κατά κάποιο τρόπο, τον άνθρωπο ως ψυχή και σώμα, να λειτουργεί κατά ένα συγκεκριμένο τρόπο, περιορίζοντας και ελέγχοντας τις ορέξεις του σώματος και τις άλογες κινήσεις του νου και της ψυχής.
Όμως η αρνητική αυτή πλευρά της άσκησης θα ήταν χωρίς λόγο, αν δεν υπήρχε και η θετική, που δεν είναι άλλη από την αύξηση των αρετών και των χαρισμάτων: αρνιέται ο άνθρωπος τα μικρά και τα ασήμαντα, για να κερδίσει τα μεγάλα και τα σημαντικά. Αρνείται, για παράδειγμα, κάποιες τροφές νηστεύοντας, γιατί μόνον έτσι μπορεί να αποκτήσει αυτοέλεγχο. Αν παραμείνει μόνο στην άρνηση της τροφής, επειδή θέλει να χάσει κάποια περιττά κιλά ή για να τηρήσει τυπικά κάποιο θρησκευτικό κανόνα, τότε το πνευματικό όφελος είναι ανύπαρκτο.
Η εποχή μας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αντιασκητική, σύμφωνα βέβαια με το περιεχόμενο που δίνει στην άσκηση η Εκκλησία μας. Διότι ο σύγχρονος άνθρωπος είναι έτοιμος να κάμει δίαιτες ή να γυμνάσει το σώμα του, για να διατηρήσει την ομορφιά και τη σωματική του υγεία, δεν στοχεύει όμως σε υψηλότερους στόχους, όπως είναι η υγεία του πνεύματος και της ψυχής με την αύξηση των αρετών και μέσω αυτών στη συνάντηση με το Χριστό και τη συμπόρευση μαζί Του. Έτσι, η όποια άσκησή του μένει στην επιφάνεια, δεν τον αλλάζει ριζικά, δεν μεταμορφώνει τη ζωή του, δεν του χαρίζει την πνευματική πληρότητα, αφού το σώμα γρήγορα φθείρεται και ο εσωτερικός άνθρωπος μένει άδειος.

Καιρός της ασκήσεως, λοιπόν. Αλλά της ασκήσεως με τα ορθόδοξα κριτήρια και την ορθόδοξη προοπτική. Γιατί πρέπει να θυμόμαστε πως χωρίς την ορθόδοξη άσκηση, δεν υπάρχει πνευματική ζωή, όπως λέει χαρακτηριστικά ένα αρχαίο μοναστικό λόγιο: «Δώσε αίμα, για να λάβεις πνεύμα». Και χωρίς πνευματική ζωή ο χριστιανός δεν μπορεί να είναι γνήσιο τέκνο της Ορθόδοξης Εκκλησίας.