ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ

ΚΑΙ

Ο ΑΓΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ

Από τις μεγαλύτερες εορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι και αυτή των Θεοφανείων ή των Φώτων, η οποία στην αρχή εορταζόταν μαζί με τη Γέννηση του Χριστού ως μία εορτή, στις 6 Ιανουαρίου. Γύρω στο 330 μ. Χ. καθιερώθηκε, στη Ρώμη πρώτα, η διάκριση της εορτής των Χριστουγέννων από αυτή των Φώτων και καθορίστηκε τα Χριστούγεννα να εορτάζονται στις 25 Δεκεμβρίου. Στην Ανατολή ο ξεχωριστός εορτασμός των Χριστουγέννων από τα Θεοφάνεια  εισήχθη από τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο τον 4ο μ. Χ. αιώνα.

Τη μέρα της εορτής των Θεοφανείων (κατά την οποία ολοκληρώνεται το Δωδεκαήμερο) τιμούμε και θυμόμαστε, όπως είναι γνωστό, τη Βάπτιση του  Χριστού. Η λέξη Θεοφάνεια σημαίνει φανέρωση/αποκάλυψη του Θεού και αναφέρεται στην φανέρωση της Αγίας Τριάδας, που έγινε κατά τη Βάπτιση του Χριστού από τον Ιωάννη, αμέσως μόλις ο Χριστός βγήκε από το νερό του Ιορδάνη. Όμως τα Θεοφάνεια ονομάζονται και Φώτα, πράγμα που σχετίζεται με το γεγονός ότι την ημέρα αυτή στην πρώτη Εκκλησία γινόταν το βάπτισμα των κατηχουμένων. Οι κατηχούμενοι, όσοι δηλαδή, ύστερα από την κατήχηση, ήταν έτοιμοι να βαπτιστούν και να γίνουν χριστιανοί, καθαρίζονταν με το νερό του βαπτίσματος από τις αμαρτίες τους και λάμβαναν το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Διότι, όπως γράφει ο άγιος Γρηγόριος επίσκοπος Νύσσης, «το ευλογημένο νερό καθαρίζει και φωτίζει τον άνθρωπο». Εξάλλου, όπως λέει ο ευαγγελιστής Ιωάννης, ο Χριστός είναι «το φως του κόσμου», είναι ο φωτισμός της ζωής του χριστιανού.
Είναι γνωστό ότι τόσο την παραμονή όσο και την ημέρα της εορτής των Θεοφανείων τελείται η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού. Η διπλή αυτή ακολουθία ξεκίνησε από το γεγονός της τέλεσης, όπως είπαμε, της βάπτισης των κατηχουμένων κατά την ημέρα των Φώτων. Το νερό της βάπτισης καθαγιαζόταν τα μεσάνυχτα και από αυτό έπαιρναν στα σπίτια τους οι πιστοί. Σαφή μαρτυρία για τον Αγιασμό αυτό μάς παρέχει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, αναφερόμενος στην εορτή των Φώτων. «Αυτή είναι η μέρα», γράφει, «κατά την οποία βαπτίστηκε ο Χριστός και αγίασε τη φύση των υδάτων. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο και τα μεσάνυχτα αυτής της εορτής όλοι παίρνουν αγιασμό, τον φέρνουν στο σπίτι τους και τον φυλάσσουν όλο το χρόνο, επειδή σήμερα αγιάστηκαν τα ύδατα».Τον 5ο αιώνα, όμως, ο Μέγας Αγιασμός διακρίθηκε από το Βάπτισμα ως ξεχωριστή τελετή. Έτσι γινόταν άλλη τελετή Αγιασμού του ύδατος που θα έπαιρναν οι πιστοί στα σπίτια τους και άλλη τελετή καθαγιασμού του ύδατος για το Βάπτισμα των κατηχουμένων. Ο πρώτος Αγιασμός γινόταν την παραμονή της εορτής των Θεοφανείων, ενώ ο δεύτερος ανήμερα της εορτής. Αργότερα, παρόλο που έπαψαν να υπάρχουν κατηχούμενοι (επειδή επεκράτησε ο νηπιοβαπτισμός), παρέμεινε η συνήθεια να τελούνται οι δυο ξεχωριστές τελετές του Αγιασμού, η μία την παραμονή και η άλλη την ημέρα της εορτής των Φώτων.

Οι χριστιανοί, αφού νηστέψουμε πρώτα, πίνουμε από το νερό του Μεγάλου Αγιασμού της ημέρας των Φώτων, το οποίο δια των ευχών της Εκκλησίας, τις οποίες διαβάζει ο ιερέας, αναδεικνύεται «αποτρόπαιον πάσης επιβουλής ορατών τε και αοράτων εχθρών και εις πάσαν ωφέλειαν επιτήδειον». Επίσης, το αγιασμένο νερό από το Μεγάλο Αγιασμό φυλάσσεται στο εικονοστάσι όλο το χρόνο και χρησιμοποιείται για τη μετάληψη σε δύσκολες στιγμές της ζωής μας. Ποτέ, βέβαια, και σε καμιά περίπτωση το νερό του Μεγάλου Αγιασμού δεν αντικαθιστά τη Θεία Κοινωνία. Το αγιασμένο νερό που παίρνουμε την παραμονή των Φώτων το χρησιμοποιούμε για το ραντισμό του σπιτιού γενικώς.